کلمۀ اقتصاد مشتق از واژهای یونانی به معنی اقتصاد و خانواده است. چنانکه ارسطو، فیلسوف یونانی، اقتصاد را به علم خانهداری تشبیه کرده است. در جوامع علمی، اقتصاد خانواده بهعنوان یکی از شاخههای علم اقتصاد مورد بحث قرار میگیرد و سالهاست که این علم با هدف پیشبرد سطح توان و دانش جوامع پیشرفته در بسیاری از دانشگاههای معتبر دنیا تدریس میشود. اما در ایران به این شاخه از علم اقتصاد توجه کافی نشده است. بهنظر میرسد همراستا با تحولات و نوآوریهای بهوجود آمده در سطح کشورمان، لازم است خانوادهها نیز بهعنوان رکن اصلی شکلگیری جامعۀ پیشرفته و توسعهیافته، با برخی از اصول این علم آشنا شوند.
اعتبار هدیه بگیرید و مشارکت کنید
با اعتبار هدیه، از خدمات ویژه استفاده کنید
در بازارکار حسابداری و مالی بدرخشید
خدمات مالی و حسابداری خود را معرفی کنید
شاید این نخستین پرسش خانوادهها باشد که برای بهبود وضعیت منابع و مصارف چه کارهایی را باید انجام داد؟ در نگاه کلانتر این پرسش مطرح است که در طول حیات یک خانواده، نحوۀ برنامهریزی برای مدیریت منابع و مصارف را چگونه میتوان بهینه کرد؟ آیا اقتصاد خانواده دانشی آموختنی است یا امری ذاتی و بیرون از عهدۀ اعضای خانواده است؟ به بیان دیگر، هنر اقتصاد خانواده در چارچوب برقراری تعادل میان منابع محدود درآمدی، و مخارج کوتاهمدت و بلندمدت چگونه بهدست میآید؟
تاکنون مطالب متنوع و بسیاری در زمینههای مدیریت مالی موفق، مدیریت مالی هوشمند، بالابردن هوش مالی و موضوعاتی از این دست نوشته شده است که نقطۀ مشترک تمام این مباحث داشتن نگاه خُرد و صرفاً اقدامات انفرادی و کوتاهمدت برای موفقیت در زمینههای مالی شخصی و مالی خانواده بوده است. غافل از اینکه اقتصاد خانواده اساساً در رابطه با تصمیمات و برنامهریزیهای بلندمدت و به تبع آن توصیههایی برای اقدامات کوتاهمدت است. لذا درک شرایط و برنامۀ جامع اقتصاد خانواده، شرط اساسی در اتخاذ تصمیمات کوتاهمدت موفق خواهد بود.
در این نوشتار میکوشیم که مفاهیم اقتصاد خانواده و نحوۀ مدیریت منابع و مصارف را به زبان ساده بیان کنیم و در شرایط کنونی اقتصاد زمینه را برای آشنایی، فراگیری و در پی آن بهبود وضعیت اقتصادی خانوادهها، بهعنوان اصلیترین نهاد اجتماعی در کشور، فراهم آوریم.
مشابه تمام فرایندهای تصمیمگیری، اجرای مدیریت اقتصاد در خانوادهها نیز، در نخستین گام نیازمند تکمیل اطلاعات و شناسایی عناصر مؤثر بر نحوۀ تصمیمگیری است تا به بهترین نحو تصمیمگیری صورت پذیرد. در این راستا، ابتدا به معرفی فضای کلی حاکم بر تصمیمات اقتصادی و خانواده و شناخت صورتمسئله میپردازیم، سپس به تفصیل در رابطه با هریک از عناصر و فرصتهای مطرحشده توضیحاتی ارائه میشود.
از نگاه اقتصادی، خانوادهها نیز بهعنوان یک بنگاه کوچک اقتصادی، همواره با دو موضوع اساسی روبهرویند: ۱٫ نحوۀ تأمین منابع مالی مورد نیاز (مدیریت منابع) ۲٫ نحوۀ مصرف بهینۀ منابع در اختیار (مدیریت مصارف)
برنامهریزی برای هریک از این دو محور و مدیریت آن، نقشی اساسی در موفقیت اقتصادی خانوادهها و به تبع آن، اثرات مثبت اجتماعی و رفتاری خواهند داشت. در نخستین گام لازم است با وجوه مختلف هر یک از این محورها آشنا شویم:
مدیریت منابع روشهای گوناگونی است که یک خانواده با آنها میتواند منابع مالی و غیرمالی مورد نیاز خود را فراهم کند. برخی از این شیوهها عبارتاند از: حقوق و دستمزد، استقراض بانکی (وام)، استقراض غیربانکی (استقراض از اشخاص)، فروش دارایی (املاک، خودرو و سایر داراییها)، سرمایه شخصی، ارث و …. . نکتۀ مهم در این محور، ارزیابی میزان منابع حاصل از هریک از شیوههای بالا و نیز تکرارپذیری و استمرار آنها در طول زمان است که در هنگام تصمیمگیری برای مصرف منابع ایجادشده از هر روش باید مدنظر فرد و خانواده قرار گیرد.
مدیریت مصارف بهطور کلی خانوادهها منابع در اختیار خود را در دو زمینه استفاده میکنند: الف. مصرف برای پرداخت هزینههای خانواده ب. پسانداز و سرمایهگذاری برای تأمین هزینههای آینده در گام نخست باید نحوۀ تقسیم منابع خانواده بین این دو زمینه بررسی شود. نکتۀ دیگر (که محور اصلی این گفتار است) لزوم آشنایی با فرصتهای بهینۀ سرمایهگذاری و پسانداز در شرایط کنونی اقتصاد کشور است.
با توجه به محدودیت منابع و نیز روند افزایشی هزینههای کوتاهمدت و بلندمدت خانوادهها، شناسایی و بهرهمندی از فرصتهای بهینۀ سرمایهگذاری که بتواند ضمن حفاظت از ارزش منابع خانواده، رشد و بازدهی قابل قبولی را نیز در اختیار صاحبان سرمایه قرار دهد، بیشازپیش احساس میشود.
از دیرباز در کشور ما سرمایهگذاری در سپردههای بانکی، ارز، طلا و بهویژه مسکن، تنها شیوههای پسانداز و حفظ سرمایه شناخته شده است. درحالیکه در اکثر جوامع توسعه یافته، فرصتهای سرمایهگذاری بهینه با توجه به شرایط خانوادهها، بهعنوان تکیهگاهی برای حفظ سرمایه و تأمین مخارج آتی آنها مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به نوآوریهای صورت گرفته در اقتصاد و نیز تحولات اساسی که در بازارهای مالی صورت پذیرفته، فرصتهای متنوع دیگری نیز، در کنار شیوههای سنتی سرمایهگذاری ایجاد شده است که بهدلیل بیاطلاعی و دانش کم خانوادهها، تاکنون مورد استقبال گسترۀ مردم قرار نگرفته است. برای آشنایی میتوان ابزارهایی مانند صندوقهای سرمایهگذاری، سرمایهگذاری در سهام شرکتها، سرمایهگذاری در اوراق با درآمد ثابت، صندوقهای خصوصی و قراردادهای سبدگردانی اختصاصی را نام برد.
بنابر مطالب مطرحشده، سعی بر این خواهد بود که در نوشتار بعدی، هریک از موقعیتها و فرصتهای مناسب برای مدیریت بهینۀ منابع و مصارف خانوادهها بهتفصیل مورد بررسی قرار گیرد.
نویسنده: امین رنجبر
ماهنامه معیشت، شماره ۲۹، اسفند ۹۵
پنجره آزاد:
تفکر و تامل مالی
ثبت نام و عضویت میز کار